تعریف بیمه
از بیمه تعاریف متعددی به عمل آمده که آشناترین آن ماده یک قانون بیمه مصوب سال 1316 است که عقد بیمه را این چنین تعریف می‌کند: «بیمه عقدی است که به موجب آن یک طرف تعهد می‌کند در ازاء پرداخت وجه یا وجوهی، از طرف دیگر در صورت وقوع یا بروز حادثه خسارت وارده بر او را جبران نموده و یا وجه معینی بپردازد. متعهد را “بیمه‌گر”، طرف تعهد را “بیمه‌گذار”، وجهی را که بیمه‌گذار به بیمه‌گر می‌پردازد، “حق بیمه” و آنچه را که بیمه می‌شود، “موضوع بیمه” می‌نامند».
در این تعریف عناصر و ارکان اصلی تشکیل دهنده یک قرارداد بیمه، یعنی خطر، حق بیمه و خسارت مشخص می‌شود. در این تعریف، رابطه حقوقی بین بیمه‌گر و بیمه‌گذار به وجود می‌آید و بیمه‌گر تعهداتی را قبول می‌کند که تحت شرایط معینی و در صورت بروز حادثه‌ای که در تعهد او است، زیان ناشی از آن را جبران نماید.
قرارداد بیمه یا بیمه‌نامه
تعریف بیمه‌نامه (Insurance Policy): ماده 2 قانون بیمه می‌گوید: «عقد بیمه و شرایط آن باید به موجب سند کتبی باشد و سند مزبور موسوم به بیمه‌نامه خواهد بود». بیمه‌نامه به منزله سندی دال بر رضایت طرفین به انعقاد قرار داد بوده که با توجه به پیشنهاد بیمه‌گذار و موافقت بیمه‌گر تنظیم و پس از امضاء در اختیار بیمه‌گذار قرار می‌گیرد. در بیمه‌نامه باید مشخصات کامل عوامل و ارکانی که قرارداد بر اساس آن منعقد می‌گردد به وضوح قید شود تا از بروز اختلافات و مشکلات بعدی در روابط بیمه‌گر و بیمه‌گذار جلوگیری گردد.
تعاریف و اصطلاحات پایه بیمه ای
– بیمه گـر:
سـازمان و یا شرکتی می‌باشد که در ازای دریافت وجه معینی از سوی طرف مقابل قرارداد، مسئولیت جبران مالی خسارات و زیان‌های احتمالی وی را (در صورت بروز خطرات مشروحه در متن قرارداد) تا سقف مشخصی به عهده می‌گیرد.
– بیمه گـزار:
شخصیتی حقیقی یا حقوقی است که با پرداخت مبلغ مشخصی به عنوان حق بیمه، بخشی از دارایی‌های خود و یا دیگری را به ترتیبی که در قرارداد شرح داده شده، نزد شرکت بیمه‌گر تحت پوشش قرار می‌دهد.
– بیمه شده:
بیمه‌شده یا مورد بیمه به شخـص یا شـیء مشخصی اطلاق می‌گردد که کلیه تعهدات قرارداد برای پوشش آن در جریان است. به بیان دیگر سازمان بیمه‌گر متعهد است که در طول مدت برقراری بیمه‌نامه در صـورت بروز حادثه برای شخص بیمه‌شده و یا شـیء مورد بیمه، مطابق تعهدات مشروحه در متن قرارداد جبران خسارت نماید.
– بیمه نامه:
سندی کتبی و رسمی است که هر یک از طرفین (بیمه‌گر و بیمه‌گزار) با امضای آن، تاییدیه و موافقت خود را نسبت به شرح تعهدات و پوشش‌های قابل ارائه از سوی سازمان بیمه‌گر در صورت وقوع خطر یا خطرات ذکر شده در متن قرارداد، با پرداخت حق بیمه مشخص اعلام می‌نمایند.
– حق بیمه:
وجـه معینی است که بیمـه‌گزار به حسـاب شرکت بیمـه‌گر پرداخت می‌کند تا در صورت وقــوع احتمـالی هریک از خطرات ذکـر شده در قـرارداد، بیمه‌گر را نسبت به پرداخت غرامت و جبران خسارت‌های آن خطر متعهد نماید. یادآور می‌شود که میزان مبلغ حق بیمه توسط شرکت بیمه‌گر و با توجه به احتمال وقوع هر ریسک تعیین گردیده و به شخص یا سازمان بیمه‌گزار اعلام می‌گردد.
– موضوع بیمه:
موضوع بیمه در واقع همان ریسک یا خطری می‌باشد که در صورت وقوع آن، شرکت بیمه‌گر موظف است تعهدات خود را در قبال بیمه‌گزار اجرایی کند.
– غرامت:
مبلغی مشخص و از پیش تعیین شده است که در شرح برخی از قراردادهای بیمه به آن اشاره شده تا در صورت وقوع خطر بیمه و متضرر شدن بیمه‌گزار، از سوی شرکت بیمه‌گر به وی پرداخت گردد. تفاوت اصلی بین پرداخت غرامت و جبران خسارت را می‌‌توان در ماهیت این لغات دانست که براساس آن، پروسه جبران خسارت از طرف بیمه‌گر با توجه به بررسی میزان زیان مالی وارد شده به بیمه‌گزار در اثر بروز حادثه انجام می‌گیرد ولی در موضوع پرداخت غرامت، مبلغ تعهد شده توسط بیمه‌گر در متن قرارداد بدون درنظر گرفتن میزان زیان وارده (با رعایت اصل غرامت در بیمه‌های اموال و مسئولیت) به حساب بیمه‌گزار و یا ذینفعان وی واریز می‌گردد.
– فرانشیز:
درصدی از مبلغ خسارت است که بیمه‌گر نسبت به بازپرداخت آن به بیمه‌گزار تعهدی ندارد. در واقع فرانشیز به سهم بیمه‌گزار برای جبران خسارت‌های مالی حادث شده از موضوع بیمه اطلاق می‌شود. بدیهی است میزان قطعی فرانشیز با توافق نهایی طرفین، پیش از انعقاد قرارداد مشخص شده و در متن بیمه‌نامه قید خواهد شد.
– ذیـنفع:
واژه ذینفع در فرهنگ بیمه بیانگر شخصیتی حقیقی و یا حقوقی است که پرداخت غرامت و جبران خسارت‌های احتمالی یک قرارداد از سوی سازمان بیمه‌گر به حساب وی انجام می‌گیرد. لیکن به صورت کلی در اغلب قراردادهای بیمه، شخص بیمه‌گزار نقش ذینفع را نیز دارا می‌باشد ولی در بسیاری از موارد (مثلاً وراث بیمه‌نامه‌های عمر ) شخص بیمه‌گزار، منافع قرارداد به فرد یا افراد دیگری به عنوان ذینفع بیمه‌نامه انتقال می‌دهد.